Rząd kierowany przez socjalistę przetrwał zaledwie kilka miesięcy. Jędrzej Moraczewski przeszedł jednak do historii dwoma dekretami: o 8-godzinnym dniu pracy oraz o przyznaniu kobietom po raz pierwszy w historii praw wyborczych i możliwości udziałów w głosowaniach. W tym roku przypadają 153 urodziny premiera z Trzemeszna.

Z RODZINY SZLACHECKIEJ
Jędrzej Moraczewski urodził się 13 stycznia 1870 r. w Trzemesznie. Swoje imię otrzymał na cześć stryjecznego dziadka, historyka i działacza politycznego. Rodzina pierwszego premiera Polski miała pochodzenie szlacheckie. Wielu przodków Jędrzeja Moraczewskiego uczestniczyło w walkach narodowo-wyzwoleńczych. Dwaj dziadkowie stryjeczni premiera odznaczeni zostali Krzyżami Orderu Virtuti Militari. Dziadek Roman był oficerem piechoty. Ojciec Maciej Moraczewski po studiach na politechnice w Berlinie był inżynierem kolejowym i pracował jako urzędnik. W powstaniu styczniowym walczył w oddziale dyktatora powstania Mariana Langiewicza i dostał się od niewoli. Matka Jędrzeja, Aniela zmarła w roku jego urodzin. Po dwóch latach ojciec ożenił się z siostrą zmarłej Anną.

PIERWSZE LATA W TRZEMESZNIE
Pierwsze lata swego życia Jędrzej Moraczewski spędził w Trzemesznie. Później cała rodzina przenosiła się tam, gdzie przenoszono do pracy jego ojca, najpierw do Pleszewa, a następnie do Bydgoszczy. W 1876 r. Maciej Moraczewski wygrał konkurs na dyrektora Urzędu Budownictwa Miejskiego w Krakowie. W tym też roku rodzina przeniosła się do Krakowa, zmieniając jednocześnie obywatelstwo z pruskiego na austriackie.
W 1877 r. Jędrzej Moraczewski rozpoczął naukę w szkole ludowej, a od 1880 r. uczęszczał do Gimnazjum św. Jacka. W 1881 r. ojciec przeniósł się do Lwowa, gdzie podjął pracę jako radca inżynierii państwowej. Po awansie na kierownika Departamentu Budowlanego Namiestnictwa pracował na tym stanowisku aż do przejścia na emeryturę w 1905 r. Po sprzedaży swojej wsi Naramowice, kupił we Lwowie dom poklasztorny przy ul. Garncarskiej.
Jędrzej przeniósł się do drugiej klasy II Gimnazjum we Lwowie. W szkole językiem wykładowym był niemiecki co przyczyniło się do problemów w nauce, gdyż w domu Jędrzeja mówiło się po polsku. W związku z tym przyszły premier musiał powtarzać klasę, a następnie przenieść się do III Lwowskiego Gimnazjum im. Franciszka Józefa. Jędrzej Moraczewski był słabym uczniem a najlepsze wyniki osiągał z historii i języka polskiego. W czerwcu 1888 r. zdał egzamin maturalny, osiągając wyniki zadawalające.
PIERWSZY KONTAKT Z POLITYKĄ
Po zdaniu matury Jędrzej Moraczewski podjął studia na Politechnice Lwowskiej. Studiował najpierw na wydziale mechaniki, a później inżynierii. Podczas studiów zaangażował się w pracę polityczną. Na drugim roku studiów został członkiem Wydziału Bratniej Pomocy. Na czwartym roku został przewodniczącym Towarzystwa Bratniej Pomocy i przewodził jej przez cały rok szkolny 1891/92. Był także działaczem tajnego związku niepodległościowego. Związek ten nie posiadał stałej nazwy. Jego nazewnictwo ciągle było zmieniane w obawie przed represjami. Od 1893 roku został członkiem Galicyjskiej Partii Socjaldemokratycznej, przemianowanej w 1897 roku w Polską Partię Socjaldemokratyczną Galicji i Śląska Cieszyńskiego. Radykalne poglądy nie podobały się ojcu Jędrzeja Moraczewskiego. Próbował on odwieść syna od takiej działalności, a gdy to nie przyniosło rezultatu zerwał z nim stosunki.
UDANE MAŁŻEŃSTWO
Zerwanie kontaktów z ojcem zmusiło Jędrzeja Moraczewskiego do skromniejszego życia. Zaczął udzielać korepetycji. W czasie studiów poznał przyszłą małżonkę Zofię Gostkowską, córkę profesora Politechniki Lwowskiej. Pierwszą prace podjął jako rysownik w Biurze Drogowym Wydziału Krajowego. Od 1 października 1894 r. odbywał służbę wojskową w 2 korpusie Pułku Artylerii Polowej. Po powrocie z wojska powrócił do pracy w Biurze Drogowym Wydziału Krajowego. Egzaminy końcowe na politechnice zdał dopiero za drugim razem 11 kwietnia 1896 r. Po konflikcie ze swoim przełożonym, został 1 maja 1896 r. zwolniony z pracy w Biurze Drogowym. Podjął pracę w kierownictwie budowy Kolei Państwowych w Tarnopolu, gdzie szybko awansował na kierownika jednego z odcinków linii kolejowej Tarnopol-Kopyczyńce. 17 października 1896 r. Jędrzej Moraczewski wziął ślub z Zofią Gostkowską. Małżeństwo okazało się udane. Zofia Moraczewska towarzyszyła swojemu mężowi przez 48 lat.
DZIAŁAŁ W KONSPIRACJI
W 1907 r. z Jędrzej Moraczewski został posłem parlamentu w Wiedniu jako członek PPSD. W 1912 r. związał się Ruchem Strzeleckim organizowanym przez Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego, a następnie wstąpił do Legionów. Pod koniec 1914 r. Józef Piłsudski mianował go na stopień porucznika oraz delegował do Komendy Legionów i Naczelnego Komitetu Narodowego. W szybkim czasie uzyskał awans na stopień kapitana. W czasie kryzysu lipcowego w 1917 r. Jędrzej Moraczewski na krótki czas został aresztowany. Od tej pory działał w tajnej Polskiej Organizacji Wojskowej.
MISJA UTWORZENIA RZĄDU
Po upadku Austro-Węgier w listopadzie 1918 r. w nowo powstałym Tymczasowym Rządzie Ludowej Republiki Polskiej Jędrzej Moraczewski został Ministrem Poczty i Komunikacji. Po nieudanej próbie stworzenia rządu przez Ignacego Daszyńskiego, misję tworzenia rządu Józef Piłsudski powierzył Moraczewskiemu. Piłsudski miał nadzieję, że Moraczewskiemu pochodzącemu z Wielkopolski uda się nawiązać współpracę z endecją, która opanowała Wielkopolskę. Krok ten nie powiódł się i rząd Moraczewskiego nazywany także II rządem lubelskim stworzyli socjaliści oraz ludowcy o przekonaniach lewicowych. Rząd kierowany przez Jędrzeja Moraczewskiego wydał wiele dekretów, m.in. o 8-godzinnym dniu pracy i opiece społecznej. W wyniku jednego z dekretów po raz pierwszy w historii Polski, kobiety uzyskały prawo wyborcze do udziału w głosowaniach. Rząd Moraczewskiego utrzymał się do 16 stycznia 1919 r. Był zaciekle atakowany przez ośrodki konserwatywne i endeckie z jednej strony, a z drugiej strony przez komunistycznych radykałów. Nie miał też poparcia na arenie międzynarodowej. Misję tworzenia kolejnego rządu otrzymał od Piłsudskiego Ignacy Jan Paderewski, misję udaną. 
WERBOWAŁ OCHOTNIKÓW
Po upadku rządu Jędrzej Moraczewski został posłem Sejmu Ustawodawczego. Przez socjalistów został wybrany przewodniczącym Związku Polskich Posłów Socjalistycznych. Został także jednym z wicemarszałków Sejmu. Po wyborze do Rady Nadzorczej i Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS musiał przenieść się do Warszawy a w 1920 r. zamieszkał z całą rodziną w Sulejówku pod Warszawą.
W 1920 r. działał w Wydziale Wojskowym PPS. W czasie zagrożenia przed atakiem Armii Czerwonej werbował ochotników do wojska. Awansował do stopnia majora. W sierpniu 1922 r. został przez swoją partię oddelegowany do USA w celu nawiązania stosunków z tamtejszymi polskimi socjalistami. Po powrocie został wybrany na posła sejmu I kadencji 1922-1927. W 1927 r. po konflikcie z władzami swojej partii został usunięty z PPS.
TRAGICZNE LOSY RODZINY
Gdy wybuchła II wojna światowa Jędrzej Moraczewski miał 69 lat. W grudniu 1940 r. został usunięty przez Niemców ze swojego mieszkania. Zginął 5 sierpnia 1944 r. w Sulejówku podczas walk wojsk niemieckich z radzieckimi. Przypadkowy strzał żołnierza radzieckiego przebił ścianę i trafił siedzącego przy stole Jędrzeja Moraczewskiego w krtań. Prochy Jędrzeja Moraczewskiego zostały złożone na cmentarzu wojskowym w Warszawie.
Jędrzej Moraczewski z żoną Zofią mieli czwórkę dzieci. Pierwszy syn Tadeusz zmarł w wieku niemowlęcym. Drugi syn Kazimierz zginął podczas wojny polsko-radzieckiej w 1920 r. Trzeci syn Adam - historyk i archiwista zmarł z wycieńczenia w obozie w Oświęcimiu. Córka Wanda została zamordowana przez Niemców na Pawiaku. Żona Zofia Moraczewska zmarła w Sulejówku 16 listopada 1958 r. w wieku 85 lat. Jędrzej Moraczewski został dwukrotnie odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy, dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych oraz raz Krzyżem Niepodległości.

Roman Wolek
Pałuki i Ziemia Mogileńska nr 682 (10/2005)